ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ

Η αυλαία των πανελλαδικών εξετάσεων ανοίγει στις 28 Μαΐου, όπου οι μαθητές της Γ΄ Λυκείου και οι απόφοιτοι των τελευταίων ετών καλούνται να διαγωνιστούν στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας, το γνωστό σε όλους ως μάθημα  Έκθεσης- Έκφρασης. Το άγχος των διαγωνιζομένων επιτείνεται όσο ο καιρός πλησιάζει και κορυφώνεται στην πρεμιέρα των εξετάσεων, κυρίως λόγω της ασαφούς, αόριστης και απαιτητικής φύσης του πρώτου εξεταζόμενου μαθήματος.

Στο μυαλό των περισσοτέρων υποψηφίων μαθητών που συμμετέχουν στις πανελλαδικές εξετάσεις το μάθημα της Έκθεσης έχει καταγραφεί ως ένα μάθημα «υψηλού ρίσκου», δεδομένου ότι η ύλη της θεματολογίας δεν είναι πεπερασμένη. Ωστόσο, αυτή η αντίληψη πρέπει να ξεπεραστεί και ο φόβος των μαθητών πρέπει να μετριαστεί. Σίγουρα, η επιτυχία στο μάθημα αυτό, όπως και σε κάθε άλλο μάθημα, έγκειται  στη συστηματική μελέτη των τελευταίων ετών και κυρίως στην προετοιμασία του μαθητή καθ’ όλη τη διάρκεια της τελευταίας σχολικής χρονιάς. Ωστόσο, δεν πρέπει να παραλειφθεί ότι ο τρόπος διαχείρισης των θεμάτων κατά τη διάρκεια της εξέτασης επηρεάζει καθοριστικά το τελικό αποτέλεσμα. Γι’ αυτό απαιτείται να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή τόσο στον τρόπο με τον οποίο ο μαθητής θα αξιοποιήσει το χρόνο της εξέτασης, η διάρκεια της οποίας είναι 3 ώρες, όσο και στον τρόπο με τον οποίο θα διαχειριστεί τα ζητούμενα του θέματος. Έτσι, στη συνέχεια παρατίθενται ορισμένες οδηγίες, συμβουλές για το πώς μπορεί ο μαθητής να διαχειριστεί με το καλύτερο δυνατό τρόπο τα θέματα που θα του δοθούν στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας και το χρόνο της εξέτασης. Μάλιστα, για την επίτευξη του τελευταίου, δηλαδή της σωστής εκτίμησης και κατανομής του χρόνου, κρίνεται αναγκαίο να φοράει ρολόι χειρός, ώστε να ελέγχει με ακρίβεια το χρόνο των ενεργειών του.

Ο μαθητής, αφού λάβει τα θέματα, διαβάζει πρώτα προσεκτικά όλα τα ζητούμενα και μετά απαντάει σε αυτά, κατά προτίμηση,  με τη σειρά που του δίνονται. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να ξεκινήσει τις απαντήσεις του με το πρώτο ζητούμενο του θέματος, το μέρος (Α) που αφορά στην περιληπτική απόδοση του νοήματος του κειμένου που του δίνεται, διότι η πλήρης κατανόηση του κειμένου και η συνακόλουθη συγγραφή της περίληψής του απαιτεί διαύγεια σκέψης, καθαρό νου. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να υποτιμήσει τη σπουδαιότητα του ζητούμενου αυτού, καθώς αυτό αξιολογείται με 25 μονάδες και επηρεάζει καταλυτικά την τελική βαθμολογία στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας. Γι’ αυτό ακριβώς το λόγο χρειάζεται να αφιερώσει αρκετό χρόνο (45 λεπτά περίπου) στην επεξεργασία του κειμένου και στη συγγραφή της περίληψης, ακολουθώντας τη διαδικασία που έχει διδαχθεί (ποτέ δεν εφαρμόζονται σε εξετάσεις νέοι τρόποι προσέγγισης του θέματος!). Καλό, ίσως, θα  είναι το ζητούμενο αυτό να γραφθεί πρώτα στο πρόχειρο και αφού διορθωθεί και μετρηθούν οι λέξεις, ώστε να μην παραβιαστεί το όριο που τίθεται, τότε να μεταφερθεί στις απαντήσεις. Είναι το μόνο ζητούμενο που εξαιτίας της μικρής έκτασής του (100 περίπου λέξεις) ο μαθητής πιθανόν να μπορεί (δηλαδή να προλαβαίνει χρονικά) να το «δουλέψει» πρόχειρα και μετά να το καθαρογράψει.

Αφού ολοκληρωθεί η απάντηση στο Α΄ ζητούμενο, γεγονός που σημαίνει ότι ο μαθητής έχει ήδη μελετήσει σε βάθος και έχει επεξεργαστεί το κείμενο που του δόθηκε, είναι πλέον σε θέση να απαντήσει στα ζητούμενα του Β΄ μέρους, το οποίο αξιολογείται με 35 μονάδες, αριθμός μονάδων σχεδόν ανάλογος με αυτόν της αξιολόγησης του Γ΄ μέρους που αφορά στο γραπτό της Έκθεσης.  Ο χρόνος που αφιερώνεται στις απαντήσεις αυτού του μέρους είναι περίπου 45 λεπτά. Ιδιαίτερη προσοχή στο Β΄ μέρος πρέπει να δοθεί στο ζητούμενο- ερώτημα που αφορά στην ανάπτυξη παραγράφου (συνήθως είναι το Β1 ζητούμενο), γιατί το ζητούμενο αυτό τα τελευταία χρόνια αξιολογείται με περισσότερες από 10 μονάδες. Σε κάθε περίπτωση η παράγραφος απαιτείται να είναι επιμελημένη, τεκμηριωμένη και η δομή της να είναι πλήρης. Αυτό σημαίνει ότι τα δομικά στοιχεία της παραγράφου (θεματική περίοδος, λεπτομέρειες/σχόλια, κατακλείδα) πρέπει να είναι ευδιάκριτα και ο τρόπος ανάπτυξής της πρέπει να είναι συγκεκριμένος. Συνηθέστεροι τρόποι ανάπτυξης παραγράφου είναι η αιτιολόγηση και το αίτιο-αποτέλεσμα, καθώς οι τρόποι αυτοί συνιστούν επιχείρημα (εκτός αν στο ερώτημα- ζητούμενο αναφέρεται συγκεκριμένος τρόπος με τον οποίο πρέπει να αναπτυχθεί). Στην ανάπτυξη παραγράφου ο μαθητής, φυσικά, δεν πρέπει να γράψει όλα όσα ξέρει για το θέμα που του δίνεται. Αντιθέτως, πρέπει να εκθέτει μία συγκεκριμένη, δεδομένη, ειδική θέση την οποία αναπτύσσει σε βάθος. Με λίγα λόγια, ο μαθητής  καλείται να επιχειρηματολογήσει, σαν να συμμετείχε σε μία συζήτηση που του ζητείται να εκφράσει τη γνώμη του για κάτι συγκεκριμένο και όχι να παρουσιάσει πλήρως όλες τις πτυχές ενός θέματος.

Όσον αφορά στα υπόλοιπα ζητούμενα του Β΄ μέρους, απαιτείται να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στις διατυπώσεις των ερωτημάτων- ζητουμένων. Γιατί, αν για παράδειγμα το ερώτημα- ζητούμενο έχει διατυπωθεί ως εξής: «Να αναγνωριστεί ο τρόπος ανάπτυξης της παραγράφου», τότε η χρήση ενικού αριθμού («ο τρόπος ανάπτυξης παραγράφου») στη διατύπωση προσανατολίζει το μαθητή και του φανερώνει ότι ο τρόπος ανάπτυξης που του ζητείται να αναγνωρίσει είναι ένας και μοναδικός. Διαφορετικά, το ζητούμενο θα είχε διατυπωθεί ως εξής: «Να αναγνωριστούν οι τρόποι ανάπτυξης της παραγράφου», όπου σε αυτή την περίπτωση γίνεται φανερό από τη χρήση του πληθυντικού αριθμού («τρόποι ανάπτυξης») ότι οι τρόποι ανάπτυξης είναι τουλάχιστον δύο. Σε καμία περίπτωση ο μαθητής δεν πρέπει να βιάζεται! Αντιθέτως, πρέπει να διαβάζει προσεκτικά τα ερωτήματα, ώστε να είναι σίγουρος ότι απαντάει ακριβώς σε όλα όσα του ζητούνται. Συχνά λάθη που σημειώνονται είναι ο μαθητής να απαντάει σε ένα σκέλος του ζητουμένου (γιατί ίσως από το άγχος και τη βιασύνη του δεν διάβασε ή δεν κατάλαβε ότι το ερώτημα είχε και άλλο ζητούμενο/σκέλος) ή να παρερμηνεύει, να παρανοεί κάποιο σκέλος του ζητούμενου ερωτήματος.  Χαρακτηριστικά τέτοια λάθη είναι τα ακόλουθα: να ζητείται να εντοπιστούν ο τρόπος και τα μέσα πειθούς και ο μαθητής να αναγνωρίζει μόνο τον τρόπο πειθούς, να ζητείται να γραφούν προτάσεις και ο μαθητής να γράφει περιόδους, να ζητείται να σχηματιστούν νέες λέξεις από το β΄ συνθετικό κάποιων λέξεων και ο μαθητής να σχηματίζει λέξεις από το α΄ συνθετικό των λέξεων, να ζητείται να αναγνωριστεί το είδος της σύνταξης ορισμένων περιόδων και να δικαιολογηθεί η χρήση της και ο μαθητής απλά να αναγνωρίζει τη σύνταξη χωρίς να δικαιολογεί, γιατί επιλέχτηκε αυτό το είδος. Γι’ αυτό απαιτείται ο μαθητής να δίνει ιδιαίτερη προσοχή στη διατύπωση των ερωτημάτων!  Πέρα από αυτά, ο μαθητής πρέπει να είναι πολύ προσεκτικός και στις λεξιλογικές ασκήσεις. Η πιο συνηθισμένη λεξιλογική άσκηση είναι η αντικατάσταση ορισμένων λέξεων του κειμένου με άλλες λέξεις συνώνυμες ή αντώνυμες. Σε αυτή την περίπτωση ο μαθητής πρέπει να γράψει τα συνώνυμα και τα αντώνυμα  στον τύπο που του δίνονται. Σε καμία περίπτωση δεν αλλάζει το μέρος του λόγου. Οι λέξεις πρέπει να δίνονται στην ίδια πτώση, στο ίδιο γένος, στον ίδιο αριθμό, στο ίδιο πρόσωπο, στον ίδιο χρόνο.

Προχωρώντας στο Γ΄ ζητούμενο (για τη συγγραφή του οποίου πρέπει να αφιερωθεί περίπου μιάμιση ώρα), ο  μαθητής αρχικά διαβάζει και ξαναδιαβάζει προσεκτικά το θέμα που του δίνεται. Εντοπίζει τα ζητούμενα του θέματος, τα οποία συνήθως είναι δύο και αφορούν στη σημασία/αξία ενός φαινομένου, στις μορφές του, στις προϋποθέσεις/στα αίτια/στους παράγοντες εμφάνισης/γένεσης/πρόκλησης ενός φαινομένου, στις συνέπειες ατομικές και κοινωνικές, θετικές ή αρνητικές ενός φαινομένου, στους τρόπους αντιμετώπισης ενός προβλήματος/τρόπους αποφυγής δυσάρεστων συνεπειών/τρόπους εγκαθίδρυσης/προώθησης αξιών, ιδανικών, θετικών ενεργειών και φαινομένων  κ.λπ. (τα ζητούμενα αυτά, φυσικά, μπορούν εκφραστικά να διατυπωθούν με πολλούς διαφορετικούς τρόπους). Παράλληλα, ο μαθητής εντοπίζει την επικοινωνιακή περίσταση (εισήγηση, άρθρο, επιστολή, δοκίμιο κλπ). Η επικοινωνιακή περίσταση θα καθορίσει τον πρόλογο, το ύφος και τη γλώσσα του κειμένου του. Στη συνέχεια κρίνεται αναγκαίο ο μαθητής να καταγράψει σύντομα (έστω και μονολεκτικά) στο πρόχειρο τις ιδέες του σε ένα πλάνο/σχεδιάγραμμα. Το πλάνο θα τον βοηθήσει να ιεραρχήσει τις ιδέες του, να τις οργανώσει σε παραγράφους, να προσδώσει συνοχή και συνεκτικότητα στο κείμενό του, να αναπτύξει ισομερώς και επαρκώς τα ζητούμενα, να αποφύγει τις επαναλήψεις και να μην υπερβεί το όριο των λέξεων. Μετά το πλάνο, ο μαθητής προχωράει στη συγγραφή του κειμένου του. Μόλις ολοκληρώσει το γραπτό του, το ελέγχει συνολικά, δηλαδή ελέγχει προσεκτικά όλες τις απαντήσεις του. Ο έλεγχος αφορά τόσο στα τυχόν ορθογραφικά, εκφραστικά λάθη όσο και στις πιθανές αβλεψίες, όπως αν απαντήθηκαν όλα τα ζητούμενα. Τέλος, καλό είναι να σημειωθεί ότι ο μαθητής πρέπει να προσέχει το γραφικό του χαρακτήρα. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι ο μαθητής πρέπει να γράφει καλλιγραφικά(!),  αλλά ότι το κείμενό του πρέπει να είναι ευανάγνωστο, ώστε να μην κουράζει τον αναγνώστη-εξεταστή.

Σε γενικές γραμμές τα παραπάνω συνιστούν ορισμένες προτάσεις, οδηγίες για την ορθολογική διαχείριση των εξεταζόμενων θεμάτων και την προσεκτική οργάνωση των απαντήσεων. Πέρα, όμως, από όλα αυτά, ο μαθητής πρέπει να διατηρεί την ψυχραιμία και την αυτοκυριαρχία του, να διαθέτει σθένος και αυτοπεποίθηση και να εμπιστεύεται τις δυνάμεις του! Οι καθηγητές του φροντιστηριακού ομίλου Ένα εύχονται επιτυχία σε όλους τους υποψηφίους!

Κριτσωτάκη Ράνια

Φιλόλογος

Διαβάστε περισσότερα: http://www.alfavita.gr/arthron/%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%AE%CE%BD%CE%B9%CE%B5%CF%82-%CE%B5%CE%BE%CE%B5%CF%84%CE%AC%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82-%CF%83%CF%85%CE%BC%CE%B2%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE%AD%CF%82-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%BF-%CE%BC%CE%AC%CE%B8%CE%B7%CE%BC%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%AD%CE%BA%CE%B8%CE%B5%CF%83%CE%B7%CF%82#ixzz31rlPy1wb 
Follow us: @alfavita on Twitter | alfavita.gr on Facebook